Georefereren van kaarten

Kaarten digitaliseren stopt niet wanneer je de scan hebt. De scan moet worden voorzien van beschrijvende metadata, zodat bezoekers hem ook daadwerkelijk kunnen terugvinden. In onze digitale toegangen kun je van (bijna) alle archieven de beschrijving lezen en doorzoeken, zo ook in de toegange van de kaartenarchieven. Alleen is het voor kaarten bij lange na niet de doeltreffendste manier: plaatsnamen, rivieren en grenzen veranderen. En elk dorp, elk watertje, elke boom of kerktoren opnemen in de beschrijving levert levert pagina's aan beschrijving op per kaart. Voor één kaart nog wel leuk om te doen, maar zodra het aantal kaarten in de duizenden loopt gaat de lol er snel af. Gelukkig zijn er visuelere alternatieven die naast de tekstuele beschrijving kunnen worden gebruikt. Eén daarvan is georefereren.

Georefereren is één van de oplossingen die het terugvinden van gescande kaarten vergemakkelijkt. Bij georefereren leg je vast welk deel van de wereldbol getoond wordt op de kaart. Daarmee wordt het mogelijk dat iemand een gebied op de wereldkaart aanwijst en vervolgens een overzicht krijgt van welke kaarten in onze collectie zitten waar dat gebied op voorkomt. Nu moet alleen iemand er nog voor zorgen dat de geodata voor elke kaart beschikbaar komt. En in de tijd van Web 2.0 en de steeds populairder wordende user generated content zou het mooi zijn wanneer vrijwilligers uit ons publiek daarbij kan meehelpen.

De tsjechische onderzoeker Klokan Petr Přidal heeft hiervoor een aantal mooie open-source tools ontwikkeld. Vanuit de proefopstelling Kaarten en Tekeningen uit het Conservatorenmodel ben ik bezig geweest om deze tools om te zetten tot een werkend prototype. Helaas werkt deze momenteel alleen nog vanaf PC's binnen het Nationaal Archief netwerk, zodat ik het hier met screenshots zal doen.

Het proces van georefereren in het gemaakte prototype begint met twee afbeeldingen naast elkaar: links de scan van de kaart, en rechts de wereldkaart zoals bijvoorbeeld Google Maps of OpenStreetMaps.

Het georefereren is vervolgens niet moeilijker dan het opzoeken van overeenkomstige punten op de oude kaart en de wereldkaart. Bijvoorbeeld op de getoonde kaart van een deel van Zeeland en Zuid-Holland. In de onderstaande screenshot is het kruisje in het midden van beide afbeeldingen op dezelfde plek gezet. Links op het centrum van het oude Giessendam, en rechts op de wereldkaart op ongeveer dezelfde plek.

Dit proces van links en rechts hetzelfde punt opzoeken moet in totaal per kaart minstens 3 keer worden uitgevoerd. Daarna berekent de software zelf hoe scan moet worden gedraaid en opgerekt om hem netjes op de wereldbol te leggen. Het resultaat daarvan wordt weergegeven in WorldFile formaat en in KML formaat. Beide zijn bekende standaarden binnen het georefereren, de KML vooral bekend van het programma Google Earth.

In Google Earth ziet het er dan zo uit:

Daarmee is de helft van het werk voor deze kaart gedaan: van de kaart is de geo-informatie bekend. Nu moet er alleen nog een zoekapplicatie worden gemaakt waarbij de geo-informatie kan worden gebruikt om de kaarten terug te vinden. En dan het liefst nog slim ook: wanneer ik op zoek ben naar een kaart van de binnenstad van Den Haag wil ik 't liefst geen kaart van heel West-Europa als resultaat krijgen. Alhoewel het strikt genomen wel klopt (de binnenstad van Den Haag ligt inderdaad in West-Europa), is de kaart niet heel relevant. Andersom net zo: wanneer ik aangeef geïnteresseerd te zijn in kaarten van de Benelux is een kaart van de binnenstad van Franeker wel juist, maar een stuk minder relevant dan een kaart waarop delen van Nederland, België en Luxemburg zichtbaar zijn.

Hoe precies deze ranking van kaarten moet plaatsvinden ben ik nog niet uit. Maar goed, van het eerste deel, het georefereren zelf, heb ik inmiddels wel een aardig beeld gekregen.